"آثار هنری ایران در موزه‌های جهان، مجموعه نقاشی‌های ایران درموزه آرمیتاژلنینگراد".
	خلاصه:بررسی پاره‌ای از آثار هنری ایران در موزه آرمیتاژ: درجلد چرمین نقش و نگاردار،‌شیوه تهیه جلدهای روغنی و ابیانی که برروی حاشیه این جلدها نوشته شده، دوتصویر ازمحد زمان نقاش ایرانی قرن 12 هجری ودوتصویر از منصور نقاش قرن سیزده ایران.
	آثار هنری ایران در موزه های جهان مجموعه نقاشی‌های ایران در موزه ارمیتاژ لنینگراد دکتر عیسی بهنام  استاد دانشکده ادبیات بیم آن می‌رود که با بحث درباره نقاشان ایرانی در هندوستان خاطر خوانندگان را خسته کرده باشیم راجع به این موضوع گفتارهای متعددی باید تهیه کرد. اکنون در این گفتار قسمت دیگری از تظاهرات هنری ایران در قرون اخیر را مورد مطالعه قرار می‌دهیم. در مجموعه آثار هنری ایران در موزه ارمیتاژ که اخیراً در لنینگراد چاپ شده یک جفت جلد (شکلهای 1 و 2) بسیار زیبا دیده  می شود که مورخ به تاریخ 1147 هجری می باشد. جلد سازی از زمان شاه عباس در ایران رونق زیاد یافت. ابتدا جلدهای چرمین، بسیار معمول بود. بعدها جلد مقوایی نیز رسم شد. بهترین انواع جلد آن است که ورقه نازکی از «میشن» را بر روی مقوا می چسبانند و روی آنرا با نقوش مختلف زینت می کنند. یکی از انواع جلدها جلد سوخت است که از چرم بسیار ظریف ساخته می شود و روی متن میشن چسبانیده می شود و روی بخشهای اضافه شده یا روی زمینه متن با آب طلا تزیین می شود.

			یکی دیگر از انواع جلدها جلد ضربی است که در آن نقش ترنج را به صورت معکوس روی فلز نقر می‌کنند سپس ورقه ای از طلای نازک و روی آن قرار می دهند و فشار بر روی آن وارد می آورند تا تصاویری که در نقش روی فلز گود بوده روی جلد کتاب به صورت برجسته پدید آید. جلد روغنی نیز یکی از انواع نفیس جلدهاست. در این هنر ابتدا متن مقوا را که برای جلد انتخاب کرده‌اند خوب صیقل می کنند و سپس آن را با سفیدآب سرب بوم مینمایند. وقتی قشر رنگ سفید خشک شد روی آنرا با سمباده‌های بسیار ظریف می سایند تا هموار شود. گاهی روی آنرا پس از صیقل شدن روغن کمان می زنند و با لعاب سریشم (واشور) کرده روی آن به نقاشی مبادرت می کنند این دو آب سریشم را از آن جهت به کار می برند تا چربی روغنی کمان را زایل کند. بعضی دیگر اصولاً از به کار بردن روغن کمان خودداری می کنند. تصاویر این جلدها معمولاً از گل و مرغ و پروانه تشکیل می شود و پس از آنکه نقاشی روی جلد تمام شد روی آن روغن کمان می زنند و گاهی این عمل را تکرار می کنند تا نقاشی اصلی زیر چند قشر روغن محفوظ بماند و هر بار پس از روغن کاری چندین روز جلد را در آفتاب می‌خشکانند. هنر روغن کاری روی جلد از فنون بسیار مشکل است و احتیاج به مهارت کامل دارد زیرا اگر هنگام کشیدن روغن تبحر لازم در کار نباشد ناهمواریهای زیاد پیش می‌آید که نقاشی اصلی را از بین می برد.
	شکل 1 راست: پشت جلد کتاب چرمی طلا کوب در موزه ارمیتاژ لنینگراد شکل2 چپ: داخل جلد چرمی طلا کوب در موزه ارمیتاژ لنینگراد

هنر جلد سازی و قلمدان سازی و جعبه سازی شباهت زیاد به هنر نقاشی زیر لاک چینیها دارد و اتفاقاً در کشور روسیه نیز در قرون اخیر این هنر بسیار معمول بود، به طوری که نمی توان فهمید از کدام یک از این کشورها نیز نقاشی زیر لاک به کشور دیگر نفوذ یافته. به همین دلیل امروز مردم کشور شوروی علاقه زیاد به دیدن  مجموعه های قلمدان یا جعبه های نقاشی شده زیر‌لاک یا جلدهای روغنی و چرمی ایران نشان می دهند، و در موزه ارمیتاژ لنینگراد نمونه های بسیار خوبی از اینگونه اشیاء دیده می‌شود. بعلاوه شوروی‌ها خود نیز مجموعه‌های زیبایی از هنر نقاشی زیر‌لاک متعلق به قرن 18 و 19 دارند که بسیار قابل مقایسه با هنر نقاشی زیر‌لاک ایران می باشد. جلدهایی که در این گفتار  شرح داده می‌شود و جزو مجموعه موزه ارمیتاژ در لنینگراد است از چرم ساخته شده و روی آن با طلا و نقره به اشکال گل و بلبل تزیین یافته. ابیات زیر در داخل خانه‌هایی که در حاشیه آن قرار داده شده نوشته شده: این نکو طلعت مرقع نام                          که شد از جلوه شهره در ایام نیست نازش ز دلبری بیجا                                   نازنینی است چون نشاط افزا گاه از حسن خط جلاده چشم                                  گه به حرفه ای عیان مشابه چشم        [2] گه قرین چار سطری از هر سو                طور او چون بتان چار ابرو گه نماید به چشم تجربه بین                                   پس هم قطعها چو خلد برین قلم از وصف خط کند ز بنان                                   صفحه را از بنفشه گل ریزان بسته از جان و دل به هر سویش                    به رقعی باز جلد بر رویش به رقعش نیز آنکه بگشاده                           جان به تصویر ساده اش داده مالکش وقع دولت و اقبال                              در شهوار عین بحر کمال  الملک فلک عز و منزلت را بدر                             صد ره اما فزون از آتش قدر زینت افزای مجلس از دولت                          میرزا مهدی آن ملک فطرت آن گرامی که از کمالاتش                                     عالم پیر محو حالاتش  وصف کلکش چو نیست مد زبان                  کلک   افسرده شد به کسر لسان      [3] یافت اتمام چو به یمن احد                         کلک خادم به عزم سحر آمد از پی ضبط سال و اصل زمان                                    دان ز هر مصرع از حساب نشان باد چون خط به ماه چهره یار                         صاحبش را به کامرانی کار هر کدام از این بیت‌ها به حساب حروف ابجد، تاریخ 1147 را نشان می دهد. ما می دانیم که اشرف افغان از 1137 تا 1148 در اصفهان حکومت می کرده است. بنابراین اگر تاریخ 1147 را بپذیریم باید بگوییم این جلد کتاب در زمان اشرف در اصفهان ساخته شد. در ترنجی که در میان جلد قرار دارد این عبارت نوشته شده: «ز بعد محمد علی اشرفست». نگارنده مفهوم این عبارت را درک نمی‌کند آیا مقصود از اشرف افغان است، یا اینکه نویسنده خواسته است بگوید بعد از محمد(ص) علی اشرف است. اگر فرض اول را قبول کنیم با جمله ای که در ترنجی که داخل جلد نوشته شده مغایرت پیدا می‌کند. جمله ترنج داخل جلد به قرار زیر است: «یا محمد مهدی هادی» مغایرت از این نظر است که در زمان اشرف افغان که پیرو مذهب سنت بود جمع کردن نام او با نام اسم‌های مذهب تشیع روی یک جلد کتاب بعید به نظر می رسد. برای روشن شدن مطلب باید اضافه کنیم که در حاشیه این جلد کتاب تاریخ 1150 نیز دیده می شود. به این طریق مشاهده می گردد که دو سال پس از سقوط حکومت اشرف نیز روی این جلد کتاب  کار می شده. در ترنج دیگری در داخل جلد، تاریخ 1151 نیز دیده می شود. اکنون گرفتن      [4]       نتیجه را به عهده خوانندگان گرامی می گذاریم.

		شکل 3 راست: شاخ گل، کار محمد زمان نقاش ایرانی قرن 12 هجری موزه ارمیتاژ لنینگراد. شکل 4 چپ: دسته گل: کار محمد زمان نقاش ایرانی قرن 14 هجری موزه ارمیتاژ لنینگراد	شکل 1 راست: پشت جلد کتاب چرمی طلا کوب در موزه ارمیتاژ لنینگراد شکل2 چپ: داخل جلد چرمی طلا کوب در موزه ارمیتاژ لنینگراد

شکل 3 و 4 دو کار از محمد زمان را نشان می دهد. در شکل 3 روی زمینه سیاه به خط طلایی نوشته شده است: «به رسم پیشکش به درگاه نواب کامیاب اشرف اقدس همایون». «به رغم کمترین بندگان محمد زمان تحریر یافت سنه 1105». باید اضافه کرد که سنه 1105 زمان پادشاهی شاه سلطان حسین صفوی است و در پایین شکل چهار عبارت زیر نوشته شده: «رقم کمترین بندگان محمد زمان سنه 1094». در سال 1094 شاه سلیمان در ایران حکومت می کرده است . بنا به گفته آقای یحیی ذکاء محمد زمان در جوانی به ایتالیا رفت و مسیحی شد و بعداً به کشمیر رفته منصب دار دربار شاهان مغول کبیر هند گردید و در موقع روی کار آمدن اورنگ زیب به دهلی رفت، بنابراین قسمتی از کارهای او در هند پیدا شده. شکل 5 و 6 دو صفحه نقاشی کار منصور، نقاش قرن سیزدهم ایران را نشان می دهد. در این دو صفحه پرندگان و گلها مطابق اصول نقاشی قدیم ایران نشان داده شده‌اند. با نشان دادن عکسهای فوق نویسنده این مقاله تصور می‌کند توانسته باشد قسمتی از شاهکارهای هنری ایران را که امروز در موزه‌های کشورهای دیگر قرار دارند معرفی کرده باشد.      منبع مجله هنر و مردم  مقاله عیسی بهنام