مراتب پیامبری چگونه شکل می گیرد،؟(نظرات ابن سینا)

تکامل روح پیامبری

پور سینا در تشریح و تعریف وحی ، و معجزه  و اخبار از رازهای پنهانی مطالبی دارد که نیاز به مطالعه دقیق دارد تا بتوان رازهای پنهان در  نوشتار او کشف و توضیح داده شود. 

از نظر پور سینا وحی  حاصل تکامل و تعالی نفس پیامبر  به عالم بالا است, بدین گونه  که نخست  نفس پیامبر  به گونه ای تکامل می یابد  که قادر به اتصال به عقل فعال (روح القدس) و ادراک معانی کلی می شود .

تکامل قدرت خیال

 قوه خیال وی نیز از چنین قدرتی برخوردار است که می تواند اصول کلی را با حفظ اصل وجود و سنخیت و تناسب آن, به صورت خیالی و حسی تنزل داده و در نتیجه کلام خدا را بشنود و فرشتگان الاهی را ببیند. 

وحی معجزه است 

مساله دیگری که ابن سینا در این زمینه به تحلیل آن می پردازد معجزه است. معجزه از نظر ابن سینا محدود به افعال خارق عادت انبیا نیست. از نظر او, اصل وحی نیز خود نوعی معجزه است, بنابراین معجزه یکی از اجزا و عناصر مبحث نبوت است که قابلیت تحلیل فلسفی دارد.

عقل پیامبری 

معجـزه مربوط به قوه عقل که نتیجه آن اتصال با عقل عالم هستی است بنیان مسئله نبوت است. زیرا به کمک قـوه عقـل اسـت کـه پیامبر تا آن حد که بشر توانایی ان را دارد و به مبدا و معاد و ملائکه  و کیفیت آنها علم حاصـل می کند.

 یعنی علم نبوت و یا علم الهی خاصی که اختصاص به انبیا دارد از طریق این معجزه به دست میآید. پس گرچه فی المثل پیامبر اسلام امی بود و قدرت خواندن و نوشتن را نداشت ولی بامعجزه الهی بر علوم اولین و آخرین دست یافت. 

 بـه عـبارت شـیخ گوئی عقل فعال همچون شعله ای است که ناگهان جان پیامبر را مشتعل می سازد و نور معرفت الهـی وجـود او را چـنان فـرا می گیرد که بر علوم اولین و اخرین احاطه می یابد. 

تکامل قوه حدس

البته  عقل قدسی و قوه حدس در نبی برای حصول معجزه عقلانی ضرورت دارد. ابـن سـینا خو د تذکر می دهد که رسیدن به این مرتبه از کمال عقل برای  تعداد اندکی  ازآدمیان امکان دارد که همان انبیا الهـی هسـتند. 

شـیخ در رساله مبدا و معاد در توضیح معجزه عقلی پیامبر و امکان اتصال به عقل فعال و حصول قوه حدس  چنین می نویسد «اما ان هذا و ان کان اقلیا نادرا فهو ممکن غیر ممتنع» 

احاطـه عقلی پیامبر بر مرتبه معقول از نظام هستی و کسب فیض از آن مقدمه ای است برای اصلاح و تکمیل عقول آدمـیان .

دو هدف اصلی پیامبران و نزول وحی

ابـن سینا خود تذکر میدهد که وحی انبیا دو هدف را تامین می کند، اصلاح عالم حسی با سیاست و اصلاح عالم عقلی با علم. 

روشن است که این علم که سامان بخش به عالم عقلی است از راه همین معجزه عقلی حاصل می شود . 

الحسى بالسیاسة العالم العقلى بالعلم.» 

معجزه قوه خیال

معجـزه دوم انبـیا مـربوط بـه قوه خیال است. در این مرتبه پیامبر به واسطه استعداد وآمادگی که در قوه خیال خود دارد مـی توانـد امـور حال ، گذشته و اینده را در یابد. یعنی پیامبر زندان زمان حال را در می شکند و به نحوی در گذشته حـال وآینده حضور می یابد و از حوادث موجود درآنها خبر میدهد.

 صفت مبشر و منذر بودن انبیا به این نوع از معجزات بـر مـی گـردد. بسیاری از کارهای خارق العاده که توجه مردم را به انبیا معطوف می کند در زمره این نوع از معجزات انبیا اسـت. بـیان سرگذشـت انبـیا و امـتهای گذشته پیشبینی های حوادث آینده مانند پیروزی رومیان بر ایرانیان و خبر دادن از قتل کسری پادشاه ایران و موت نجاشی همه از این گونه اند. 

البته اخبار غیبی و خبر دادن از گذشته، حال یا آینده اختصاص به انبیا ندارد آدمیان دیگری هم میتوانند به مراتبی از ایـن کمال نایل شوند مانند رویاهای صادقه یا الهاماتی که به بعضی از عرفامی شود ،اما پیامبر در حالت خواب و بیداری هر دو و با تایید الهی وقوه قدسی به این حقایق دست می یابد.  

بنابر این برای رسیدن به مقام پیامبری و توفیق به دریافت وحی لازم است که تحولات زیر در و‌جود، نفس و روح پیامبر صورت گیرد‌:

1-روح پیامبر طوری به تکامل برسد که توانایی ار تباط و اتصال به عالم بالا را دارا شود‌ .

2-قوه خیال پیامبر به در جه ای از تکامل برسد که قادر به شنیدن کلام خدا و سخن فرشتگان باشد.

با تکامل همین قدرت است که پیامبران بر گذشته و آینده و‌حوادث رخ نداده پی می برند.

3-قوه عقل پیامبر به گونه ای رشد و توسعه یابد که بتواند معانی کلی را در یافته و او را قادر سازد تا با مبدا و معاد و فرشتگان مرتبط گردد.

4-عقل فعال یا همان عقل قدسی که بر آمده از قدرت پروردگار است هم چون شعله ای جان پیامبر را در بر گیرد و در این زمان است که او یعنی شخص پیامبر بر دانش های خاص الهی آگاهی می یابد .

امیر تهرانی