آیا سفر به گذشته و آینده ممکن است؟ پاسخ ابن سینا:

مـاهیت «آن»چیست؟ 

ما خیلی از اوقات از واژه " آن " استفاده می کنیم بدون آن که به فیزیک آن توجه کنیم. مثلا می گوییم "یک آن فکر کردم که..."

در فلسفه ابن سینا «آن» حـدفاصل بین دو زمان است که میتوانیم انتهای زمان اول و ابتـدای زمان دوم قرار دهیم. 

«آن» نه ازسـنخ زمان اول است و نه ازسنخ زمان دوم ، چون«آن» اصلا زمان نیست زیرا زمان، امر تدریجی  و «آن» امری  ناگهانی است  و امر تدریجی با  امر ناگهانی فرق میکندپس زمان با «آن» فرق میکند. 

البته ماهیت «آن» وابسـته به ماهیت زمان است لذا ازطریق زمان میتوان«آن» راشناخت. ابن سینا ماهیت «آن» را به طورخلاصه بیان میکند و ثابت میکندکه «آن» وجود دارد.  ولی البته نه بصورت عملی بلکه بطور بالقوه!

به اینصورت که هر امر متصلی، فصل دارد. ولی  امور منفصل، فاصل ندارندولی امور متصل، فاصل دارند .مثلاعدد 6 و عدد 4 را ملاحظه کنیـدآیا فاصل بین این دو وجود دارد؟

جواب میدهیم که فاصل وجود ندارد،چون فاصل هر شـی، آنچیزی است که ازجنس وسـنخ شـی نباشدبه طوریکه اگر آنرا اضافه به شـی کردیم شی، اضافه نشود و اگر آنرا ازشی کم کردیم شی کم نشود.

عـدد، فاصل ندارد زیرا اگر از عدد 6 ،یکی راکم کنیم واقعًاکم میشود یا اگر به عـدد4 ،یکی را اضـافه کنیم واقعًا اضافه میشود.

 اما درخط اگر ملاحظه کنیـدکه نقطه ای از آنرا برداریم چیزی ازخط کم نمیشودچون نقطه ازسـنخ خط نیست لـذااگر ازخط کمشودچیزی ازخط کم نشده. پس حدفاصل را بایدمبدا برای یک خط و منتهی برای خط دیگری قرار داد.

ابن سینا دلیلی می آورد و می گوید  که قطع زمان محال است: چون اگر زمان بخواهدقطع شود یا از اول بایدقطع شود یا از آخربایـدقطـع شـودچـون از وسـط نمیتوانـدبالوجـدان قطـع شـود. یعنی اینطـور نیسـت کـه یـکدفعـه زمـان از بین برود و همه واحدمتصل است.

زمان ِموجودات، این گونه است که نمی توانند  بـدون ز مان بشوندو بعدًا دوباره زمان شـروع شود. زمان از اول که خلق شده تا آخر، این گونه بوده که   قبلاموجود نبود و بعـدا موجود شد.

پس زمـان از وسـط قطع نمیشود یـا بایـداز اول یـا بایـداز آخر قطع شود. یعنی یا بـدون اول موجودشدیا بدون آخر !

 یعنی بایدگفت ابتدا موجود بود ولی ادامه پیدا نکرد و تا آخر .

ولی می توان پرسید که ابن سینا این دو گونه زمان را  ازکجا بـدست می آورد؟چون زمان یا گذشته است و یا آینده  . قبلابیان کردیم که زمان حال وجود نـدارد. البته در عرف و لغت و نحو ، زمان حال داریم ولی در فلسـفه، زمان حال نداریم چون زمان حال یعنی«آن». و «آن»جزءلایتجزی زمان است و ماجزءلایتجزی نداریم.

ناگهانی و جهشی و آنهم بالقوه وجود دارد و نه بالفعل!

بر اساس آنچه که در بالا گفته شد ، اگر بخواهیم به گذشته و یا آینده سفر کنیم ، باید به "منطقه ممنوعه 'آن' " فرو رویم که پدیده ای ناگهانی است ، ولی زمان چون کمیتی متصل است نمی توان آنرا قطع کرد. از سوی دیگر، آن فقط بصورت بالقوه وجود دارد و در نتیجه فقط در توهم ما حضور می یابد.

بر اساس درس گفتارهای استاد حشمت پور

امیر تهرانی