علم ودانش ایران در دوره ساسانیان(بخش یکم)

(بخش یکم)

نکات مهم و کلیدی:

۱-علم در چهار چوب اوستا شناخته می شد

کریستن سن ایران‌شناس نامی معاصر که بیش از همه در تمدن‌وفرهنگ عهد ساسانی تحقیقات کرده می‌نویسد که: « در عهد ساسانی اشخاصی بودند که کم‌وبیش اوقات خود را منحصراً صرف مطالعات علمی می‌نموده‌اند.

چون اوستای ساسانی منبع اصلی تمام علوم محسوب می‌شد ، تردیدی نمی‌توان داشت که این علما همه از طبقه روحانیون بوده‌اند.

در کتاب بوندهشن خلاصه فهرست‌مانندی از علوم طبیعی و نجوم بدان طریق که از اوستای ساسانی و تفاسیر آن بدست می‌آمده ، ثبت شده است .

۲-علم‌ را به هر کس نمی آموختند

از روایات عجیبی که در معجم‌البلدان یاقوت ضبط شده است ، چنین برمی‌آید که در زمان ساسانیان در ریشهر «ریواردشیر» که ناحیه کوچکی از ولایت ارّجان خوزستان بوده ، جماعتی از نویسندگان جای داشته‌اند که به استعانت خطی مرموز موسوم به « گشتک » علم طب و نجوم و فلسفه را ثبت می‌کرده‌اند و آن طایفه را « گشته دبیران می‌خواندند » یعنی کسانی که مطالب را به خط گشتک ثبت می‌کنند.

۳-پیشرفت ستاره شناسی 

ویل دورانت تاریخ نگار مشهور  معاصر در بخش اول کتاب عصر ایمان  و در قسمت مربوط به دانش‌ها و هنر ساسانی می‌نویسد:

« . . . آنچه از علم هیئت ایرانی در این دوران می‌دانیم این است که این علم تقویم منظمی را بنیاد کرده بود. به موجب این تقویم سال به دوازده ماه سی روزه و هرماه به دو هفته هفت روزه و دو هفته هشت روزه تقسیم می‌شد و پنج روز هم به آخر سال اضافه می‌گردید.

۴-طالع بینی و جادوگری

 هم‌چنین ویل دورانت در تاریخ تمدن خود می نویسد : در زمان ساسانیان تنجیم(طالع- بینی   و جادوگری امری عمومی بود و هیچگونه اقدام مهمی بدون رجوع به وضع فلکی به عمل نمی‌آید و هر واقعه زمینی به اعتقاد مردم نتیجه جنگ با ستارگان سعد و نحس در آسمان بود ، همانگونه که فرشتگان و شیاطین در روح انسان با یکدیگر می‌جنگند و این در حقیقت همان نبرد اورامزدا و اهریمن بود»

نکته: شاید یکی از علل عدم پیدایش چهر ه  های مشهور علم و دانش در ایران پیش از اسلام موارد ۱، ۲ و ۴ بوده است. 

زیرا اگر قرار باشد :

-که علم و دانش فقط در چهار چوب یک کتاب پیش برود،

 -و اگر علم و دانش را به همه کس نیاموزند -و اگر طالع بینی و جادوگری نیز جزو علوم اساسی بشمار آید ،

 طبیعی است که تمدن علمی شکل نخواهد گرفت و اگر  شکل بگیرد بسیار ناقص خواهد بود.

ادامه دارد...

منابع مقاله اقای علی سامی درمجله هنر و مردم سال ۴۸

تاریخ تمدن ویل دورانت : مقاله آقای دکتر بدیع زادگان مجله هنر و مردم

امیر تهرانی