پزشکی ایران در دوران صفوی و قاجار(۲): مردم در برخورد با مصرف تریاک دو دسته اند...

پزشکی ایران در دوران  صفوی و قاجار(۲)

ادامه از نوشتار پیشین

تریاک بزرکترین دشمن قوای جنسی

تریاک در ایران ماجراها  داشته و دارد. یک قرن ونیم پیش خانواده ساسونهای یهودی در ایران مستقر بودند و کشت خشخاش و صادرات تریاک از ایران به جهان در انحصار آنان بود. این تجارت هم‌پیشینه علمی داشت و هم پیشنه تاریخی !

برای مثال در کتاب قانون ابن سینا که ششصد سال همراه با کتب حاوی محمد زکریای  رازی اصلی ترین کتابهای آموزش پزشکی و معالجه بیماران بودند ،از تریاک و افیون  بعنوان بهترین مسکن ها نام برده شده است.

البته به ضر رها ی تریاک نیز در کتابهای طبی ایران توجه شده بود. چنانکه  شخصی بنام محمد مهدی کتابی بنام زادالمسافرین دارد که یک باب تمام از کتاب خود را به مسمومیتهای ناشی از مصرف تریاک اختصاص داده است.

اما او در این کتاب  یک کلمه درباره شراب مطلب ننوشته است و لی یک باب (یک بخیه) کامل از کتاب راجع به تریاک است .

 محمد مهدی به سود و زیان تریاک پرداخته و از جمله  یادآوری کرده  است که " . . . و این دارویی است که قوای جنسی خانمها را تحلیل میبرد" و لی در ضمن "درمان کننده غدد اندام تناسلی زن است".

کتاب زاد المسافرین بیشتر شامل مباحثی در باره تقویت جنسی  است و در آن تریاک بزرگترین دشمن قوای جنسی قلمداد شده است.

رساله مشهور افیونیه  حکیم عماد الدین  پزشک مشهور دوره صفوی

در دوره صفوی پزشک بسیار مشهوری زندگی بنام عمادالدین زندگی می کرد که موفقیتهای چشمگیری در معالجه ترک اعتیاد به تریاک و بیماری تازه پیدا شده سوزاک داشت.

مهمترین رساله ای که در دوره صفویه راجع به تریاک نوشته شده  افیونیه همین  عمادالدین است که 

در آن زمان  رواج زیادی داشت و هم اکنون نیز نسخ خطی فراوان از آن وجود دارد.

 مطالب و نوشته های این کتاب بر مبنای تجربیات شخصی نویسنده میباشد و از این نظر میتوان آن را با کتاب " عمادالدین خود زمانی به تریاک معتاد بود و سپس خود را معالجه کرد. 

... این کتاب شامل پانزده باب است و طبق معمول دارای مقدمه ای است که در آن علت تالیف ذکر شده است.

 او در جایی از این کتاب مردم ایران را در مواجهه با موضوع تریاک به دو طبقه صد در صد مخالف و صد در صد موافق تقسیم کرده است و می نویسد:

:" معلوم باشد که طبقات مردم در زمان ما اکثر دو صنف اند؛  یکی آنکه در رد و منع و ... افیون آنقدر مبالغه میکنند که از سایر محرمات آنرا  قبیح تر میدانند بلکه احتراز از آن از انواع سموم مشرو به و ملزومه بیشتر می کنند تا به حدی که اگر مدتهای مدید مبتلای نزله و سرفه باشند از خشخاش احتراز میکنند.

(در آن زمان و در طب سنتی از خشخاش و افیون برای معالجه بسیار ی از بیماریها از جمله سرفه و زکام و بعنوان ضد درد استفاده می شد. هم اکنون نیز آمپول مرفین،پتدین، قرصهای کدئین  بعنوان ضد درد در پزشکی مصرف فراوان دارند که یا از تریاک بدست می آیند  و یا مشتقات مشتقات تریاک هستند.)

هم چنین عمادالدین در رساله افیونیه می نویسد:"..خشخاش نسبتی با افیون دارد  ولی چه جای افیون؟  و گاه هست که شخصی سالها به  اسهال دماغی مبتلاست ولی  از خوردن افیون یا ترکیبی که در آن افیون باشد اجتناب می کند در حالی که مرضش با همان   برطرف می شود، ...

... و هم چنین سایر علل که افیون در آن نافع ترین چیزی است که خدا خلق کرده است و مردم این را  قبول دارند و لی علاج با آن را قبول ندارند.

(امروزه قرص دی فنوکسیلات که از ترکیبات و مشتقات مرفین تهیه می شود برای برطرف کردن اسهال غیر عفونی مصرع می شود.)

صنفی دیگر هم هستند که علی الدوام ارتکاب آن میکنند(از افیون و تریاک استفاده می کنند) ...به مرتبه ای که اگر پشه ایشان را بگزد از افیون استفاده می کنند و  در معالجه  از تریاق فاروق که  در علاج گزیده افعی  بکار می رود واجب تر دانند و پیوسته مترصد آن باشند که حالتی واقع شود که افیون را دافع آن دانند(و آن را بکار برند) و هیچ مرضی از امراض نیست که نزد این گروه  علاج آن  با نفع تر از افیون نباشد.

و گروه سومی هم وجود دارد که در زمانی که باید از تریاک استفاده کنند  استعمال می نمایند و در حین مضرت اجتناب  می کنند که  البته این گروه نادر اند بلکه معدوم اند."

بنظر می رسد این حالت افزاط و تفریط نزد ما ایرانیان سابقه طولانی دارد و تقریبا بصورت یک صفت اکتسابی در ژن های ما قرار گرفته است...

امیر تهرانی

ح.ف